hoofdstuk 58. SPIEGEL #1
over zelfbewustzijn
HET BEELD van twee identieke trigrammen: onder een Meer, boven ook een Meer. Een meer of een moeras, in ieder geval een stil water. Niet het turbulente water van een bergbeek, of het ziedende water in een ketel. Ook niet het razende water van de branding, of het striemende water van een herfstbui. Het oppervlak van dit water is perfect glad. Het laat zich voorlopig niet in het hart kijken, het spiegelt direct terug. Boosheid reflecteert terug als boosheid, een vraag als een volgende vraag, een grap als een nog betere, nieuwe grap.
In een meer komt het leven tot rust - zo lang als het duurt. Na de hectiek is het nu de tijd van bezinking. Het water verheldert, haar oppervlak benadert perfectie, en vormt een spiegel.
Een verre voorouder boog zich voorover, keek in de spiegel en zag voor het eerst de reflectie van haar eigen gezicht. Herkende ze deze reflectie meteen als zichzelf? Of heeft het een hele tijd geduurd voordat er de klik was. Wellicht duurde het vele generaties voordat een mens in de reflectie direct zichzelf ontwaarde. Steeds weer opnieuw ziet een gezicht een gezicht - een gezicht dat glimlacht, dan de tanden ontbloot, heimelijk wegkijkt. Een gezicht dat dan weer uit de ooghoeken loert, om te zien wat dat andere gezicht nu doet. Dan ingespannen naar het andere gezicht staat. Die andere ogen probeert te pakken.
Betekende dit niet de eerste menselijke revolutie, ver voor de revolutie van landbouw en veeteelt, die van stedenbouw, en een recente omtrent machines? Dit was de revolutie van zelfbewustzijn.
Een pasgeboren kind opent de ogen en ziet licht en schaduw, en dan steeds weer een onbekend gezicht, in ieder geval een compositie van licht en schaduw, een vorm dat pas veel later de naam ‘gezicht’ krijgt. Dat onbekende gezicht ruikt trouwens wel heel bekend. Wat de neus al lang geroken had en de mond al lang proefde, wat de oren gehoord hadden - ook al in de lange maanden voor de geboorte, in de buik - krijgt nu vaste vormen via de ogen.
De wijsvinger wijst, de ogen volgen: hond, mam, huis, eendje, papa, maan, lepel. Alles wat aanwijsbaar is, krijgt al gauw een naam, en wordt daardoor bestendigd. De wereld wordt geschapen, de dingen worden geschapen, als nieuw herkend en benoemd. De hele wereld? Nee, een klein gedeelte van het geheel kan het kind niet zien. Na de tienduizend dingen die het aanwees, blijft er iets als laatste over, iets waar niet de wijsvinger, maar de duim naar terugverwijst. Dat is het zelf.
Zoals die Parijse kunstschilder die een bloedhekel heeft aan de Eiffeltoren. Op een dag ziet een goede vriend hem op de eerste verdieping daarvan, gezeten achter zijn ezel schilderen. Ik dacht dat je de Eiffeltoren niet kon luchten of zien, zegt de eerste. Juste, antwoordt de schilder, dit is de enige plek in de stad waar ik dat onding niet hoef te zien.
Eerst ontwaakt het bewustzijn van de dingen in de buitenwereld, daarna het bewustzijn over het zelf.
Ik keek in de ogen van mijn dochter, en zij keek in die van mij. Een paar maanden geleden is ze geboren. In de eerste maanden van haar leven zijn haar neus en mond en is haar huid centraal. Ze keek wel, maar zag ze wel? Maar die ene keer leek het of er een sluier werd weggenomen en ze vanuit haar ogen naar voren kwam, en ze werkelijk zag en herkende. Meteen verscheen een eerste glimlach.
Het wonder van haar geboorte staat op zich, kan met niets vergeleken worden. Of misschien toch. Die eerste lach, het vanuit het niets ontstaan van humor. Waar komt dat in godsnaam vandaan? Elkaar in de ogen kijken en de een die gaat lachen en de ander volgt, en lacht terug.
En als je nog beter kijkt, zie je eigen reflectie in de ogen van de ander. Die zijn niet vlak en glad als de waterspiegel, maar rond en glad, en iets vochtig. Deze spiegel was er altijd al, lang voor de ontdekking van het stille water van een plas.
Het hexagram van hoofdstuk 58. Spiegel bestaat uit twee met elkaar verbonden meren. Het beeld van reflectie, zelfreflectie, herkenning, zelfbewustzijn en humor. Ik zou de opsomming ongetwijfeld langer kunnen maken. Het beeld is een spiegel.
wordt binnenkort vervolgd …