hoofdstuk 3. BEGIN #1
over cloud-number-nine en de vele bronnen van de Vecht
HET BEELD van twee trigrammen: Water boven, Donder beneden. Water verdampt en stijgt. De atmosfeer raakt bezwangert met vocht. Kleine bloemkoolwolken drijven samen, expanderen en stuwen omhoog. Hoog in de atmosfeer vormt zich ijs - de wolk is klaar voor storm, regen, bliksem en donder. Hier is de koning onder de wolken - cumulonimbus - Cloud Number Nine.
Wanneer het onweer zich ontlaadt en bliksem en donder de ingedutte lauwheid wakker schudden, voelt het allereerste begin van leven nabij. De Amerikaanse chemicus en bioloog Stanley Miller zag het zo voor zich: een jonge aarde, een oersoep, een keur aan chemische ingrediƫnten, vocht - en dan bliksem! Het begin van leven.
Donder en bliksem als katalysator bij het ontstaan van leven. Richard Wilhelm noemde dit hoofdstuk De Aanvangsmoeilijkheid. Andere I Ching vertalingen gebruiken uiteenlopende titels als Ontspruiten en Barensnood. Geboorte en ontkieming ontmoeten talloze weerstanden, maar hun kracht is onweerstaanbaar. Voor de naam van dit hoofdstuk volg ik de vertaling van Alfred Huang: Begin.
De ontlading van het onweer markeert een nieuw fris begin. Tegelijk is het onweer zelf de eindfase van een lange periode van opbouw van spanning. Ieder begin is tevens een einde - de oorsprong van een kiemend zaadje vind je in een vrucht. En die begon in een bloem - die op zijn beurt in een knop - die in het jaar daarvoor opgebouwde plant-reserves.
Wanneer begon Nederland? En op welke dag de Eerste Wereldoorlog? Wat waar lag het begin van een geslaagd schilderij of boek? Een jaar begint op 1 januari, maar een logischer begin zou de zonnewende rond eind december zijn. Of toch de eerste warme lentedag in april? In China valt het nieuwjaar - Chun Jie, het lentefeest - rond begin februari, wanneer de dagen het koudst zijn.Ā De vitale kracht van iets vind je in zijn tegendeel. Authentieke kracht ligt besloten in terugtrekken - en die van eenheid in veelheid.
Het begin van een mens - het begin van jou of mij - is je geboorte. Maar zou je niet beter je verjaardag kunnen koppelen aan je conceptie, negen maanden daarvoor? Het echte begin van jou als mens was echter een orgasme - of was het die liefdesbrief van een van je ouders aan de andere. Of gaat het terug naar de eicel, die bij de geboorte van je moeder al in haar aanwezig was. Het leven kent geen begin, alleen transitie, alleen verandering, en beweegt door tegenstelling.
In my next life I want to live my life backwards. You start out dead and get that out of the way. Then you wake up in an old people's home feeling better every day. You get kicked out for being too healthy, go collect your pension, and then when you start work, you get a gold watch and a party on your first day. You work for 40 years until you're young enough to enjoy your retirement. You party, drink alcohol, and are generally promiscuous, then you are ready for high school. You then go to primary school, you become a kid, you play. You have no responsibilities, you become a baby until you are born. And then you spend your last 9 months floating in luxurious spa-like conditions with central heating and room service on tap, larger quarters every day and then Voila! You finish off as an orgasm!
Woody Allen
In de 19de eeuw woedde er een fanatieke discussie over de oorsprong van de Nijl. De machtige rivier was de levensader geweest van de oude Egyptische cultuur en bepaalde sindsdien nog steeds het leven van miljoenen. Tijdens de hoogtijdagen van het Britse imperium bereisden mannen als John Hanning Speke, Richard Francis Burton, David Livingstone en Henry Morton Stanley de binnenlanden van Afrika en labelden uiteindelijk het Victoria Meer als beginpunt van de Nijl. Hun ontdekkingsreizen werden in hun thuisland door de massaās op de voet gevolgd en bezorgden hen een heldenstatus. Een queeste naar een oorsprong resoneert blijkbaar bij velen. Onnodig te vermelden dat deze Indiana Jones-en avant-la-lettre een onbekende landstreek ontdekten, waar sinds de vroegste tijden mensen hadden gewoond.Ā
De notie dat de rivier zijn leven dankt aan Ć©Ć©n bron vertekent de natuurlijke werkelijkheid volkomen. De vanaf de delta verst verwijderde bron bepaalt de maximale lengte van de rivier, maar de rivier wordt vanuit talloze plaatsen gevoed. De werkelijke bron van de Nijl is de totaliteit van zijn stroomgebied. In de illustratie hieronder zie je vier van de grote Afrikaanse rivieren - de Nijl rechts-boven. Zij is ingetekend als een dun kronkelend lijntje tussen oorsprong en bestemming - tussen het Victoria Meer en de Middellandse Zee.Ā
De daaropvolgende illustratie doet meer recht aan de werkelijkheid. Al het donker rode gebied is de ware bron van de Nijl.
ā¦ Maar opeens, als ik hem vertel dat ik naar de Alpen ben geweest om de bron van de Rijn te zien, kijkt hij me aan met ogen waarin toorn is opgelaaid. āHoezo de bron van de Rijn in de Alpen?ā vraagt hij. āWat is dat voor negentiende-eeuwse onzinā.
ā¦ āAls je de Rijn de Alpen op volgt tot je een stroompje in de sneeuw vindt, dan begrijp je die rivier nog niet, hoor. Het is heel willekeurig dat je ervoor hebt gekozen om dƔƔr te zijn en niet stroomop bij de Moezel, de Neckar, de Lahn, de Main. Het is een negentiende-eeuwse obsessie dat je een rivier pas hebt ontsloten als je het verste punt hebt bereikt. ā
ā¦ Want een rivier is ook het water dat je niet ziet,ā zegt hij en hij gaat weer zitten. āHet is het grondwater tussen de beddingen in, het water langs de benedenloop. Een rivier houdt niet op bij zijn oevers.ā ā¦
fragment van een gesprek Mathijs Deen met prof Kim Cohen. De Grenzeloze Rivier - Mathijs Deen
Er doen meerdere verhalen de ronde over de bron van de Overijsselse Vecht in het Duitse MĆ¼nsterland, waar de rivier trouwens Vechte heet. Een verhaal vertelt over de slotgracht van een kasteel en een ander over de bron onder het altaar van een kerk als de beginpunt van de rivier. De bron bij een kerk of een kasteel - wie wil nu niet een rivier met adellijke of religieuze afkomst door zijn land zien stromen?
Maar de werkelijkheid is even poƫtisch als ontnuchterend. Ook deze rivier wordt gevoed vanuit het hele stroomgebied. De bronnen van het water in haar bedding zijn talrijk: een koeienstal, de lozing van een fabriek, oeroud grondwater, de stortbak van een wc, een auto wasserij, een afwasteil, en toch ook weer die ferme onweersbui! Het is duidelijk: bedding en stroomgebied zijn twee verschillende dingen - het eerste zichtbaar en tekenbaar, het andere verborgen aanwezig in het hele landschap.
Vrijwel iedereen weet wie zijn of haar ouders zijn - bij hen ligt ieders nabijste oorsprong. De vier grootouders zullen waarschijnlijk ook wel bekend zijn - zij vormen vier levensbronnen van een mens. Ga je verder terug in de tijd dan weten we steeds minder goed wie onze voorouders waren. Hun namen en verhalen zijn vaak niet over de generaties doorverteld en de papieren overlevering van administratie en kerk zijn verloren gegaan.Ā
Genealogische naspeuringen geven uitkomst. Met de nodige moeite - en met een dosis geluk - hervind je Ć©Ć©n lange generatie lijn. Je bent verguld want je blijkt af te stammen van een bouwmeester, een schrijver, een dominee of een schout. Iemand die hoger op de maatschappelijke ladder stond en over wie meer dan gemiddeld in archieven terechtkwam. Je bent dan aangeland in een leven van tien generaties terug - omstreeks 1700. Jouw bron - en die van je directe familie - lijkt dan bekend.
Nou dient de eerlijkheid je te vertellen, dat je tien generaties terug ongeveer 500 voorouders hebt gehad. Gehad, maar niet gekend. Van verreweg de meeste zijn naam en wederwaardigheden verbleekt - met uitzondering dus van die ene familielijn die je terug kon traceren - die naar de koopman of gravin die rond 1700 leefde. Onder de 500+ voorouders waren echter ook landlopers, keuterboeren, een prostituee, een of meer huursoldaten, weefsters, sjouwers en sukkelaars. Door hun lage sociale status en het ontbreken van geschreven getuigenis van hun leven, lijkt hun aandeel in de familiegeschiedenis onbelangrijk in vergelijk met de ene voorouder van adel of financiƫle voorspoed. Maar dat is natuurlijk flauwekul - negentiende eeuwse onzin! Al deze onbekende voorvaders en - moeders vormen het stroomgebied van jouw leven. Bij hen allen ligt jouw begin.
Mooi hoofdstuk, dank!